منظور از سختی کار چیست؟

در یک جامعه مشاغل مختلفی وجود دارد که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. برخی از این مشاغل دارای سختی‌ها و دشواری‌های زیادی هستند و در نتیجه نیاز هست تا افراد با توانمندی‌های خاص در آنها مشغول به کار شوند. عدالت حکم می‌کند که مراجع ذی‌صلاح و البته قانونگذار نگاه ویژه‌ای به کارکنان این مشاغل داشته باشند. این مشاغل نیازمند توجه ویژه به ایمنی و بهداشت کارگران هستند و در بسیاری از کشورها قوانین و مقررات خاصی برای حمایت از افرادی که در این مشاغل فعالیت می‌کنند، وجود دارد. در این مقاله در خصوص انواع مشاغل مشمول قانون سختی کار، ضریب سختی کار و محاسبه سختی کار توضیحاتی ارائه داده‌ایم:

لیست انواع مشاغل مشمول سختی در کار

مشاغل مشمول سختی در کار، دسته‌ای از مشاغل هستند که اشتغال در آنها می‌تواند به طور جدی سلامت جسمی و روانی کارگران را به خطر بیندازد. در اینجا به برخی از انواع مشاغل مشمول سختی کار(hardship allowance) اشاره می‌کنم:

مشاغل فیزیکی سنگین

• کارگران معادن: شامل استخراج زغال‌سنگ، سنگ‌های معدنی و فلزات که در شرایط خطرناک و تحت فشار بالا کار می‌کنند.
• کارگران ساختمان: به ویژه کسانی که در ارتفاعات، حفاری‌ها و یا با مواد سنگین کار می‌کنند.
• کارگران صنعت فولاد و ذوب فلزات: به دلیل کار در دماهای بسیار بالا و محیط‌های خطرناک.

مشاغل در معرض مواد شیمیایی و خطرناک

• کارگران صنایع شیمیایی و پتروشیمی: شامل کسانی که با مواد شیمیایی خطرناک و گازهای سمی سروکار دارند.
• کارگران تولید داروها و مواد شیمیایی: که با مواد شیمیایی حساس و خطرناک کار می‌کنند.

مشاغل در شرایط محیطی دشوار

• آتش‌نشانان: به دلیل مواجهه با حرارت شدید، دود و مواد سمی.
• کارگران دریا: شامل ماهیگیران و کارکنان حمل‌ونقل دریایی که در شرایط جوی سخت و خطرناک کار می‌کنند.
• کارگران راه‌آهن و ترابری: به دلیل کار در شرایط نامساعد جوی و ساعات طولانی.

مشاغل در معرض نویز و ارتعاشات

• کارگران صنایع سنگین و تولیدی: مانند کارخانه‌های تولید ماشین‌آلات و فولاد که با آلودگی‌های صوتی و ارتعاشات زیاد سروکار دارند.
• کارگران صنعت چوب‌بری و برش سنگ: به دلیل کار با دستگاه‌های سنگین و دارای آلودگی صوتی بالا.

مشاغل با شرایط روانی سنگین

• پرسنل اورژانس و مراقبت‌های پزشکی: مانند پزشکان و پرستاران در بخش‌های اورژانس و ICU که با فشار روانی زیاد و موارد اضطراری مواجه‌اند.
• کارگران خدمات اجتماعی و اورژانس: مانند مشاوران و روانشناسان که با افراد در شرایط بحرانی کار می‌کنند.

مشاغل در معرض عوامل بیولوژیک

• کارگران در بخش‌های بهداشت و درمان: به ویژه در بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها که با مواد عفونی و بیماران خطرناک سروکار دارند.
• کارگران صنعت مواد غذایی: که در معرض خطرات بهداشتی و بیولوژیکی قرار دارند.

درجه سختی کار چیست؟

درجه سختی کار به معیاری اشاره دارد که میزان دشواری و مخاطرات یک شغل را از نظر فیزیکی، روانی و محیطی ارزیابی می‌کند. این معیار برای طبقه‌بندی مشاغل استفاده می‌شود. درجه سختی کار معمولا برای تعیین مزایا، حقوق اضافی، شرایط بازنشستگی (مانند کاهش سن بازنشستگی) و نیازهای ایمنی و بهداشتی مرتبط با آن شغل به کار می‌رود. این مفهوم به کارفرمایان و قانون‌گذاران کمک می‌کند تا از سلامت و رفاه کارگران در مشاغل سخت محافظت کنند.

ضریب سختی کار چیست؟

ضریب سختی کار یک شاخص یا عدد است که برای تعیین میزان سختی و زیان‌آور بودن یک شغل یا حرفه استفاده می‌شود. این ضریب بر اساس فاکتورهای مختلفی مانند شرایط کاری، میزان تلاش فیزیکی، خطرات جانی و سلامتی و فشارهای روانی تعیین می‌شود. ضریب سختی کار معمولا توسط سازمان‌های دولتی یا مراجع قانونی تعیین می‌شود و در قوانین کار و تامین اجتماعی به آن اشاره می‌شود. این ضریب می‌تواند از کشوری به کشور دیگر و از صنعتی به صنعت دیگر متفاوت باشد.

کاربردهای ضریب سختی کار

– تعیین مزایا و حقوق اضافی: مشاغل با ضریب سختی کار بالاتر ممکن است حقوق بیشتری دریافت کنند یا از مزایای خاصی مانند تعطیلات بیشتر بهره‌مند شوند.

– شرایط بازنشستگی: در برخی موارد، ضریب سختی کار می‌تواند منجر به کاهش سن بازنشستگی شود. به این معنا که افرادی که در مشاغل با ضریب سختی کار بالاتر فعالیت می‌کنند، ممکن است زودتر بازنشسته شوند.

– پیشگیری از آسیب‌های شغلی: با استفاده از این ضریب، می‌توان برنامه‌های ایمنی و بهداشتی مناسب‌تری برای کاهش مخاطرات و بهبود شرایط کاری تدوین کرد.

فوق العاده سختی کار چیست؟

«فوق‌العاده سختی کار» یک نوع از اضافه پرداخت یا مزایا است که برای کارکنانی که در شرایط کاری دشوار و خطرناک کار می‌کنند، در نظر گرفته می‌شود. این پرداخت به عنوان جبران خطرات یا شرایط خاصی که یک کارگر یا کارمند در محیط کاری خود با آن مواجه است، در نظر گرفته می‌شود. این شرایط می‌تواند شامل مواردی مانند کار در محیط‌های خطرناک، کار در شرایط آب و هوایی نامناسب، کارهای جسمانی سنگین یا سایر عوامل استرس‌زا و زیان‌آور باشد.

به عبارت دیگر این فوق‌العاده به نوعی به عنوان یک تشویق مالی برای جبران سختی‌ها و مشکلات اضافی که کارکنان با آن روبرو هستند، تعیین می‌شود و معمولا درصدی از حقوق پایه را شامل می‌شود. این مبلغ ممکن است بسته به قوانین محلی، صنعت و نوع کار متفاوت باشد و در قوانین کار یا قراردادهای کاری مشخص می‌شود.

قانون ساعت کاری برای کارهای سخت

قانون ساعت کاری برای کارهای سخت و زیان‌آور در ایران طبق قانون کار و آیین‌نامه‌های مربوطه تنظیم شده است.  نکات مهم در قانون ساعت کاری برای کارهای سخت عبارتند از:

کاهش ساعات کار: به موجب ماده ۵۱ این قانون «ساعت کار، مدت زمانی است که کارگر، نیرو یا وقت خود را به منظور انجام کار در اختیار کارفرما قرار می‌دهد.» این قانون درباره میزان ساعت کار در شبانه‌روز، هفته و ماه محدودیت‌های زیر را مشخص کرده است و همه کارفرمایان، کارگران، کارگاه‌ها، موسسات تولیدی، صنعتی، خدماتی و کشاورزی مکلف به تبعیت از آن هستند.

• به غیر از برخی موارد، ساعت کار کارگران در شبانه‌روز نباید از ۸ ساعت تجاوز نماید.
• مجموع ساعات کار در هر هفته نباید از ۴۴ ساعت تجاوز کند.
• در کارهای سخت و زیان‌آور و زیرزمینی، ساعات کار نباید از ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته تجاوز نماید.
• در برخی کارها که ساعات کار از ۸ ساعت در شبانه‌روز و ۴۴ ساعت در هفته تجاوز نماید جمع ساعات کار در ۴ هفته متوالی نباید از ۱۷۶ ساعت تجاوز کند.
• روز جمعه، روز تعطیل هفتگی کارگران با استفاده از مزد می‌باشد.

محاسبه جدول ساعت کاری ۱۴۰۳

 متن قانون کار به صراحت عنوان کرده است میزان ساعت کاری نباید از ۸ ساعت در شبانه‌روز و ۴۴ ساعت در هفته تجاوز کند. با توجه به تعطیلی روز جمعه میزان ساعت کار کارگر به نحوی که پس از یک هفته (یا ۶ روز کاری) ۴۴ ساعت کار کرده باشد از تقسیم ۴۴ ساعت هفته بر ۶ روز کاری محاسبه می‌شود.
در واقع، کارگران باید روزانه ۷/۳۳ ساعت (معادل ۷ ساعت و بیست دقیقه) در روز کار کنند. این میزان از ۸ ساعت کار در شبانه‌روز نیز تجاوز نمی‌کند. بر همین مبنا جدول ساعت کار قانون کار به صورت زیر تهیه و تنظیم شده است.

جدول ساعت کاری ۱۴۰۳  

قانون اضافه کاری مشاغل سخت

قانون کار برای اضافه‌کاری در مشاغل سخت و زیان‌آور مقررات ویژه‌ای دارد که به منظور حفاظت از سلامت جسمی و روانی کارگران این نوع مشاغل طراحی شده است. در اینجا به اصول و مقررات مرتبط با اضافه‌کاری در این مشاغل اشاره می‌کنم:

محدودیت ساعات کار روزانه

 ساعت کار روزانه: برای مشاغل سخت و زیان‌آور نباید از ۶ ساعت در روز یا ۳۶ ساعت در هفته تجاوز کند (طبق ماده 52 قانون کار). با توجه به اینکه این سقف قانونی است، به‌طور کلی اضافه‌کاری در این نوع مشاغل محدودتر از مشاغل عادی است.

محدودیت اضافه‌کاری

انجام اضافه‌کاری در مشاغل سخت و زیان‌آور معمولا محدودتر است و طبق مقررات نمی‌توان از کارگران انتظار داشت که بیش از حد استاندارد، کار کنند. در صورتی که اضافه‌کاری ضروری باشد، کارفرما باید شرایط ویژه‌ای را رعایت کند و محدودیت‌ها را در نظر بگیرد.

رضایت کارگر

انجام اضافه‌کاری در همه مشاغل، از جمله مشاغل سخت و زیان‌آور، منوط به «رضایت کارگر» است. کارفرما نمی‌تواند بدون رضایت کارگر، او را مجبور به اضافه‌کاری کند.

پرداخت حق‌الزحمه اضافه‌کاری

کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور نیز مانند سایر مشاغل، در صورت انجام اضافه‌کاری، باید بابت هر ساعت اضافه‌کاری ٪۴۰ بیشتر از مزد معمولی خود دریافت کنند (طبق ماده ۵۹ قانون کار).

محدودیت سنی و شرایط خاص

برخی از گروه‌های سنی یا افرادی که از نظر جسمانی در شرایط خاصی قرار دارند (مانند زنان باردار یا کارگران دارای بیماری‌های مزمن) ممکن است بر اساس قانون یا تصمیم پزشک معتمد کارفرما، از انجام اضافه‌کاری معاف باشند.

معاینات پزشکی و سلامت

در صورتی که اضافه‌کاری در مشاغل سخت و زیان‌آور انجام شود، کارفرما باید اطمینان حاصل کند که کارگر از نظر جسمانی و روانی در شرایط مناسب است. معاینات پزشکی دوره‌ای برای کارگران این مشاغل الزامی است و سلامت آنها باید قبل از انجام اضافه‌کاری تأیید شود.

قانون حق بیمه کارگران مشاغل سخت

قانون حق بیمه کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور در ایران با توجه به شرایط ویژه این مشاغل، به‌گونه‌ای تنظیم شده است که مزایا و حمایت‌های بیشتری برای کارگران فراهم شود. این قانون به‌منظور تأمین سلامت و رفاه کارگران و کاهش آثار منفی شرایط سخت کاری بر آنها تدوین شده است.

حق بیمه بیشتر

حق بیمه برای کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور بیشتر از مشاغل عادی است. به‌طور معمول، کارفرما مکلف است علاوه بر پرداخت ۲۳ درصد حق بیمه سهم کارفرما در مشاغل عادی، ۴ درصد اضافی به‌عنوان حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور به سازمان تأمین اجتماعی بپردازد. این مبلغ اضافی برای تأمین هزینه‌های مربوط به بازنشستگی پیش از موعد و سایر مزایای ویژه این کارگران است.

بازنشستگی پیش از موعد

کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توانند با ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب، بدون در نظر گرفتن شرط سنی، درخواست بازنشستگی کنند. این در حالی است که در مشاغل عادی، بازنشستگی با حداقل ۳۰ سال سابقه کار امکان‌پذیر است.

معاینات پزشکی دوره‌ای

کارفرما موظف است که کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور را به‌صورت دوره‌ای تحت معاینات پزشکی قرار دهد تا از سلامت آنها اطمینان حاصل شود. این معاینات باید حداقل سالی یک‌بار انجام شود و در صورت تشخیص پزشک مبنی بر غیر قابل ادامه بودن کار برای کارگر، اقدامات لازم برای جابجایی کارگر یا بازنشستگی وی باید انجام شود.

تعهدات کارفرما

کارفرما موظف است شرایط کاری را به‌گونه‌ای فراهم کند که سلامت کارگران کمتر به خطر بیفتد. همچنین، در صورت عدم رعایت شرایط ایمنی و بهداشتی و بروز بیماری یا آسیب برای کارگر، کارفرما مسئولیت بیشتری خواهد داشت.

سایر مزایا

علاوه بر حق بیمه بیشتر و امکان بازنشستگی پیش از موعد، کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور ممکن است از مزایای دیگری مانند مرخصی‌های بیشتر، فوق‌العاده سختی کار و … نیز بهره‌مند شوند.

قانون مرخصی در مشاغل سخت

به دلیل ماهیت دشوار و خطرناک این مشاغل، کارگران از مرخصی‌های بیشتری نسبت به مشاغل عادی برخوردار هستند. نکات کلیدی درباره قانون مرخصی در مشاغل سخت و زیان‌آور:

مرخصی استحقاقی بیشتر

طبق ماده ۶۵ قانون کار، کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور از ۵ هفته مرخصی استحقاقی (معادل ۳۰ روز کاری) در سال برخوردار هستند. این مرخصی‌ها نسبت به مرخصی‌های ۲۶ روزه (۴ هفته‌ای) کارگران در مشاغل عادی بیشتر است. این افزایش در مرخصی به دلیل شرایط سخت کاری و نیاز به استراحت بیشتر برای بازیابی سلامت و کاهش خستگی جسمی و روانی است.

تقسیم مرخصی

مرخصی سالانه در مشاغل سخت و زیان‌آور می‌تواند به دو نوبت تقسیم شود، به طوری که کارگران بتوانند به‌صورت منظم‌تر از این مرخصی‌ها استفاده کنند و دوره‌های استراحت بیشتری داشته باشند.

استفاده از مرخصی

کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور مانند سایر مشاغل، باید با هماهنگی و تایید کارفرما از مرخصی‌های خود استفاده کنند. اما به دلیل شرایط ویژه این مشاغل، معمولاً کارفرمایان در اعطای مرخصی به کارگران انعطاف بیشتری دارند.

مرخصی‌های ویژه

در صورتی که کارگران در مشاغل سخت و زیان‌آور دچار بیماری‌های ناشی از شغل شوند یا شرایط جسمانی آنها نیاز به استراحت بیشتر داشته باشد، ممکن است از مرخصی‌های استعلاجی یا مرخصی‌های ویژه برخوردار شوند که طبق نظر پزشک تعیین می‌شود.

مرخصی بدون حقوق

در موارد خاص و با موافقت کارفرما، کارگران می‌توانند از مرخصی‌های بدون حقوق نیز استفاده کنند. این مرخصی‌ها در مواقعی که کارگر نیاز به استراحت طولانی‌تر دارد ولی مرخصی استحقاقی‌اش به پایان رسیده است، قابل استفاده هستند.

محاسبه سختی کار

قبل از شروع این مبحث باید باید به یک نکته توجه کنیم که چیزی به نام “مبلغ سختی کار” وجود ندارد. مبلغی که به عنوان سختی کار پرداخت می‌شود، در واقع درصدی از حق بیمه کارگر است. بر اساس قانون، کارفرمایانی که کارکنانشان به مدت ۲۰ سال به طور مستمر در شغل‌های سخت و زیان‌آور یا ۲۵ سال به صورت غیر متوالی در چنین مشاغلی فعالیت کرده‌اند، موظف به پرداخت ۴ درصد حق بیمه بیشتر هستند.

برای محاسبه سختی کار ابتدا باید به این نکات توجه کرد:

۱-  اگر کارگر هم در مشاغل سخت و زیان آور و هم در مشاغل عادی مشغول به کار باشد هر سال مشاغل سخت و زیان آور، یک سال و نیم محاسبه می شود .

۲- مرجع تایید مشاغل سخت و زیان آور کمیته تایید این مشاغل در اداره کار است که اعضای آن نماینده اداره کار، نماینده تامین اجتماعی، کارشناس بهداشت حرفه‌ای شبکه بهداشت و درمان، نماینده کارگران و نماینده کارفرمایان است که رای موافق و یا مخالف و درجه الف یا ب را مشخص می نمایند.

۳- در صورت تایید کمیته فوق، کارفرما موظف است تا ۴ درصد حق بیمه اضافی این مشاغل را برای افراد فوق پرداخت کند.

محاسبه حق بیمه اضافه مشاغل سخت و زیان آور به صورت زیر است:

(۴ درصد حق بیمه آخرین دستمزد مشمول حق بیمه * تعداد ماه ها) + (۴ درصد مستمری محاسبه شده * مدت سابقه مشاغل سخت و زیان آور تا تاریخ 1380.07.14)

خدمات سازمان تامین اجتماعی برای لیست مشاغل سختی کار

سازمان تأمین اجتماعی برای حمایت از کارکنان مشاغل سخت و زیان‌آور خدمات متعددی ارائه می‌دهد که شامل موارد زیر است:

پرداخت بیمه تأمین اجتماعی: این بیمه به منظور پوشش هزینه‌های درمانی، بیماری، فوت و حمایت از خانواده‌های کارکنان در صورت فوت آنها ارائه می‌شود.

بیمه حوادث کاری: این بیمه هزینه‌های درمانی و بیماری‌های ناشی از کار در محیط‌های خطرناک و زیان‌آور را پوشش می‌دهد.

بیمه بازنشستگی: این بیمه به منظور تأمین هزینه‌های بازنشستگی کارکنان در آینده طراحی شده است.

خدمات درمانی: سازمان تأمین اجتماعی خدمات درمانی رایگان یا با هزینه کمتر را برای کارکنان مشاغل سخت و زیان‌آور فراهم می‌کند.

پرداخت کمک‌های مالی: سازمان تأمین اجتماعی برای کارکنانی که به دلیل بیماری یا حوادث کاری قادر به ادامه کار نیستند، کمک‌های مالی ارائه می‌دهد.

بازنشستگی پیش از موعد: کارکنان مشاغل سخت و زیان‌آور پس از ۲۰ سال سابقه کار متوالی یا ۲۵ سال سابقه کار متناوب می‌توانند درخواست بازنشستگی کنند. از دیگر مزایای این مشاغل، تعداد روزهای مرخصی بیشتر، ساعت‌های کاری کمتر و ممنوعیت اضافه‌کاری است که توسط بیمه تأمین اجتماعی حمایت می‌شود.

بازنشستگی در شاغلین سختی‌ د‌ر کار

بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور در ایران به دلیل شرایط ویژه و مخاطراتی که این مشاغل برای سلامت جسمی و روانی کارگران به همراه دارند، با قوانین و شرایط خاصی همراه است. این قوانین برای حمایت از کارگرانی تدوین شده که در شرایط سخت و خطرناک مشغول به کار هستند و به آنها امکان بازنشستگی زودتر از موعد را می‌دهد. شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور عبارتند از:

مدت زمان اشتغال

• بازنشستگی با ۲۰ سال سابقه کار متوالی: کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور که ۲۰ سال متوالی در این مشاغل اشتغال داشته‌اند، می‌توانند بدون در نظر گرفتن شرط سنی بازنشسته شوند.
  
• بازنشستگی با ۲۵ سال سابقه کار متناوب: اگر کارگر ۲۵ سال به‌طور متناوب در این مشاغل کار کرده باشد (با دوره‌هایی از اشتغال در مشاغل عادی)، نیز بدون در نظر گرفتن شرط سنی می‌تواند درخواست بازنشستگی کند.

حق بیمه اضافی

• کارفرما موظف است ٪۴ حق بیمه اضافی برای کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت کند. این مبلغ به عنوان جبران سختی کار و برای تأمین منابع مالی بازنشستگی پیش از موعد این کارگران در نظر گرفته می‌شود.

عدم شرط سنی

• در بازنشستگی کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور، شرط سنی (که در مشاغل عادی برای بازنشستگی وجود دارد) لحاظ نمی‌شود. این بدان معنی است که کارگرانی که شرایط سابقه کاری را دارند، می‌توانند در هر سنی بازنشسته شوند.

معاینات پزشکی و تایید شرایط بازنشستگی

• قبل از بازنشستگی، کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور باید تحت معاینات پزشکی قرار گیرند. اگر معاینات پزشکی نشان دهد که ادامه کار برای کارگر خطرناک است و یا تأثیرات زیان‌آور شغل بر سلامت او مشهود است، شرایط برای بازنشستگی پیش از موعد فراهم می‌شود.

تغییر شغل به مشاغل عادی

• در برخی موارد، اگر کارگر درخواست تغییر شغل از یک شغل سخت و زیان‌آور به شغلی با شرایط عادی را داشته باشد، ممکن است از مزایای ویژه‌ای برای تغییر شغل بهره‌مند شود. در این صورت، سابقه کار در مشاغل سخت و زیان‌آور همچنان برای بازنشستگی محاسبه می‌شود.

نحوه محاسبه مستمری بازنشستگی

• مستمری بازنشستگی کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور بر اساس میانگین حقوق دو سال آخر خدمت محاسبه می‌شود. به دلیل اضافه پرداخت‌های مربوط به سختی کار، مستمری این کارگران معمولا بیشتر از مستمری کارگران عادی است.

جمع‌بندی

سختی کار به شرایط و مشاغلی اشاره دارد که به دلیل ماهیت زیان‌آور یا خطرناک بودنشان، تاثیرات منفی بر سلامت جسمی و روانی کارکنان دارند. برای جبران این شرایط، قانون‌گذار کارفرمایان را موظف به پرداخت درصد بیشتری از حق بیمه برای این کارکنان کرده است. افرادی که در چنین مشاغلی به مدت ۲۰ سال به طور متوالی یا ۲۵ سال به صورت غیر متوالی فعالیت کنند، می‌توانند زودتر بازنشسته شوند. این مزایا برای جبران فشارهای جسمی و روانی ناشی از این نوع کارها در نظر گرفته شده است.