دارایی نامشهود چیست و تفاوت آن با دارایی مشهود!

بسیاری از حسابداران و فعالان حوزه‌های مالی با مفاهیمی مثل دارایی‌های مشهود و نامشهود بسیار سروکار دارند. ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود همیشه یکی از چالش‌های اساسی برای شرکت‌های نوپای کشور بوده است، زیرا تاکنون نهادی رسمی و یا مکانیسم مشخصی برای ارزش‌گذاری این دارایی‌ها وجود نداشته است. در این مقاله سعی داریم در خصوص مفهوم دارایی نامشهود و انواع آن، برای علاقه‌مندان بگوییم:

تعریف دارایی نامشهود

دارایی‌های نامشهود یا (Intangible Asset) دارایی‌هایی هستند که برخلاف دارایی‌های مشهود (مانند ساختمان، تجهیزات و موجودی کالا) ماهیت فیزیکی ندارند، اما دارای ارزش اقتصادی و قابل اندازه‌گیری هستند. این دارایی‌ها نقش مهمی در توانمندی و ارزش کلی یک سازمان ایفا می‌کنند. 

تفاوت دارایی مشهود و نامشهود

تفاوت‌های اصلی بین دارایی‌های مشهود و نامشهود به ماهیت، ویژگی‌ها و نحوه ارزیابی آنها برمی‌گردد. در زیر به این تفاوت‌ها اشاره می‌شود:

ماهیت فیزیکی

  دارایی‌های مشهود: دارای ماهیت فیزیکی و ملموس هستند و می‌توانند به‌صورت فیزیکی دیده و لمس شوند. نمونه‌هایی از دارایی‌های مشهود شامل ساختمان‌ها، تجهیزات، ماشین‌آلات، وسایل نقلیه و موجودی کالا می‌باشد.

دارایی‌های نامشهود: فاقد ماهیت فیزیکی هستند و نمی‌توانند به‌صورت فیزیکی دیده یا لمس شوند. نمونه‌هایی از دارایی‌های نامشهود شامل حق امتیازها، علائم تجاری، حق تألیف، سرقفلی و دانش فنی می‌باشد.

ارزیابی و اندازه‌گیری

دارایی‌های مشهود: معمولا به‌راحتی قابل اندازه‌گیری و ارزیابی هستند و ارزش آنها به‌صورت مستقیم و از طریق روش‌هایی مانند هزینه جایگزینی یا استهلاک محاسبه می‌شود.

دارایی‌های نامشهود: ارزیابی و اندازه‌گیری آنها پیچیده‌تر است و ارزش آنها ممکن است به عوامل غیرمستقیم و ذهنی وابسته باشد. ارزیابی این دارایی‌ها می‌تواند از طریق روش‌هایی مانند تخمین ارزش فعلی جریان‌های نقدی آتی یا مقایسه با معاملات مشابه انجام شود.

استهلاک و طول عمر مفید

 دارایی‌های مشهود: دارای طول عمر مفید مشخص هستند و از طریق استهلاک، ارزش آنها به‌مرور زمان کاهش می‌یابد. دوره‌های استهلاک معمولاً براساس ماهیت و نوع دارایی تعیین می‌شود.

دارایی‌های نامشهود: ممکن است دارای طول عمر مفید نامحدود یا طولانی باشند و برای برخی از آنها مانند حق امتیازها و علائم تجاری، استهلاک محاسبه نمی‌شود. در موارد دیگر، استهلاک دارایی‌های نامشهود بر اساس طول عمر مفید تخمینی آنها محاسبه می‌شود.

قابلیت انتقال

دارایی‌های مشهود: به‌راحتی قابل انتقال و خرید و فروش هستند و به طور معمول به‌عنوان وثیقه در وام‌ها و تعهدات مالی استفاده می‌شوند.

دارایی‌های نامشهود: انتقال آنها ممکن است پیچیده‌تر باشد و نیاز به توافقات قانونی و قراردادهای خاص داشته باشد. ارزش آنها نیز ممکن است به‌طور قابل‌توجهی تحت تأثیر قرار گیرد.

استاندارد دارایی نامشهود

استانداردهای حسابداری برای دارایی‌های نامشهود تعیین می‌کنند که چگونه این دارایی‌ها باید شناسایی، اندازه‌گیری و گزارش شوند. برخی از مهم‌ترین استانداردهای بین‌المللی و اصول مرتبط با دارایی‌های نامشهود عبارتند از:

استانداردهای بین‌المللی سیستم حسابداری (IAS) و استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی (IFRS)

استاندارد بین‌المللی حسابداری 38 (IAS 38) – دارایی‌های نامشهود:

•  شناسایی: دارایی نامشهود باید زمانی شناسایی شود که بتوان شواهدی قابل اتکا برای کنترل دارایی و مزایای اقتصادی آتی آن فراهم کرد.
•  اندازه‌گیری اولیه: دارایی‌های نامشهود ابتدا به بهای تمام شده اندازه‌گیری می‌شوند.
•  استهلاک: دارایی‌های نامشهود با عمر مفید مشخص باید طی دوره عمر مفیدشان مستهلک شوند، در حالی که دارایی‌های با عمر مفید نامشخص به صورت دوره‌ای برای افت ارزش بررسی می‌شوند.

استاندارد بین‌المللی گزارشگری مالی 3 (IFRS 3) – ترکیب کسب و کارها:

• گودویل: تفاوت بین مبلغ پرداختی برای خرید یک کسب و کار و ارزش منصفانه خالص دارایی‌ها و بدهی‌های قابل تشخیص آن، به عنوان گودویل شناسایی می‌شود.

اصول حسابداری پذیرفته شده عمومی (GAAP)

استانداردهای حسابداری مالی (FASB) – بیانیه شماره 142 (SFAS 142) – دارایی‌های نامشهود و گودویل:

• گودویل: نباید مستهلک شود اما باید به صورت سالانه برای افت ارزش بررسی شود.
• دارایی‌های نامشهود با عمر مفید مشخص: باید طی عمر مفیدشان مستهلک شوند.

انواع دارایی نامشهود

دارایی‌های نامشهود به دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که فاقد وجود فیزیکی هستند اما ارزش اقتصادی دارند. این دارایی‌ها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

حق امتیاز (پتنت): حق انحصاری برای ساخت، استفاده یا فروش یک اختراع.

علامت تجاری: نشان، نام، یا نماد که محصولات یا خدمات یک شرکت را از دیگران متمایز می‌کند.

حق تألیف (کپی رایت): حق انحصاری برای تکثیر، توزیع و نمایش آثار ادبی و هنری.

سرمایه انسانی: دانش، مهارت‌ها و تخصص‌های کارکنان یک شرکت.

شهرت و اعتبار (گودویل): ارزش اضافی که یک کسب و کار به خاطر نام تجاری، روابط با مشتریان و سایر عوامل غیرملموس دارد.

حق استفاده از نرم‌افزار: مجوزها و قراردادهای استفاده از نرم‌افزارهای کاربردی.

حق لیسانس: اجازه استفاده از فناوری‌ها، نام‌ها یا فرآیندهای خاص که توسط دیگران ثبت شده‌اند.

فرانشیز: حق استفاده از مدل کسب و کار، محصولات و خدمات یک شرکت بزرگتر.

اسرار تجاری: اطلاعات محرمانه‌ای که به یک کسب و کار مزیت رقابتی می‌بخشد، مثل فرمول‌ها، فرآیندها و روش‌های تولید.

طراحی‌های صنعتی: حق انحصاری برای استفاده از طرح‌ها و اشکال جدید و منحصر به فرد محصولات.

پایگاه داده‌ها: مجموعه‌ای از داده‌ها که به صورت سیستماتیک گردآوری شده‌اند و قابل دسترسی و استفاده هستند.

حداکثر عمر مفید دارایی نامشهود

عمر مفید دارایی‌های نامشهود می‌تواند متفاوت باشد و بسته به نوع دارایی، مقررات حسابداری و شرایط خاص هر دارایی، متغیر است. در حالت کلی، عمر مفید دارایی‌های نامشهود به دو دسته زیر تقسیم می‌شود:

دارایی‌های نامشهود با عمر مفید مشخص

این دارایی‌ها دارای یک دوره زمانی مشخص برای استفاده و بهره‌برداری هستند و معمولا تحت قوانین و مقررات خاصی قرار دارند. برخی از نمونه‌های این دارایی‌ها و عمر مفید معمول آن‌ها عبارتند از:

• پتنت‌ها (حق امتیاز): معمولا بین ۱۵ تا ۲۰ سال.
• حق تألیف (کپی رایت): بسته به قوانین هر کشور، معمولاً بین ۵۰ تا ۱۰۰ سال پس از مرگ نویسنده.
• قراردادهای لیسانس و فرانشیز: معمولاً بسته به شرایط قرارداد، بین ۵ تا ۲۰ سال.

دارایی‌های نامشهود با عمر مفید نامشخص

این دارایی‌ها معمولا تا زمانی که به طور نامحدود قابل استفاده باشند، ارزش دارند و اغلب به طور دوره‌ای برای بررسی افت ارزش ارزیابی می‌شوند. برخی از نمونه‌های این دارایی‌ها عبارتند از:

• شهرت و اعتبار (گودویل): هیچ عمر مفید مشخصی ندارد و به طور دوره‌ای مورد بررسی برای افت ارزش قرار می‌گیرد.
• علامت‌های تجاری: می‌تواند تا زمانی که ثبت و مورد استفاده قرار گیرد، نامحدود باشد و ارزش آن تا زمانی که قابلیت استفاده و حمایت قانونی داشته باشد، باقی می‌ماند.

در نرم افزار حسابداری، دارایی‌های نامشهود با عمر مفید مشخص معمولا به صورت دوره‌ای مستهلک می‌شوند، در حالی که دارایی‌های نامشهود با عمر مفید نامشخص مستهلک نمی‌شوند، بلکه به صورت دوره‌ای برای افت ارزش بررسی می‌شوند.

جدول استهلاک دارایی های نامشهود

برای تهیه جدول استهلاک دارایی‌های نامشهود، ابتدا باید تعیین کنیم که دارایی نامشهود دارای عمر مفید مشخص است یا نامشخص. در صورتی که دارایی نامشهود دارای عمر مفید مشخص باشد، استهلاک آن بر اساس دوره زمانی تعیین شده محاسبه می‌شود. در ادامه، یک نمونه جدول استهلاک ساده برای دارایی‌های نامشهود با عمر مفید مشخص (مثلا ۱۰ سال) ارائه شده است.

نمونه‌ای از دارایی های نامشهود

یکی از نمونه‌های بارز دارایی‌های نامشهود، علامت تجاری یا برند است.

علامت تجاری یک نشان، نام، نماد، طراحی، یا ترکیبی از این‌هاست که محصولات یا خدمات یک شرکت را از محصولات یا خدمات دیگر شرکت‌ها متمایز می‌کند. علامت تجاری می‌تواند شامل لوگو، نام تجاری، شعار، صدا، یا حتی شکل بسته‌بندی محصول باشد. علامت تجاری به شرکت‌ها کمک می‌کند تا هویت خاصی برای خود ایجاد کنند و مشتریان بتوانند محصولات و خدمات آن‌ها را به راحتی شناسایی کنند.

مثال: «شرکت نایک» (Nike)

لوگو: لوگوی نایک که به شکل یک تیک (Swoosh) است، یکی از شناخته‌شده‌ترین لوگوهای دنیا است. این لوگو به محض دیده شدن، فورا با محصولات نایک ارتباط برقرار می‌کند.

شعار: شعار معروف “Just Do It” نایک، بخشی از هویت برند این شرکت است و در تبلیغات و کمپین‌های بازاریابی به کار می‌رود.

نام تجاری: نام “Nike” خود یک دارایی نامشهود است که ارزشی فوق‌العاده دارد. این نام با کیفیت بالا، نوآوری و عملکرد ورزشی برجسته در ذهن مصرف‌کنندگان تداعی می‌شود.

ارزش علامت تجاری:

علامت تجاری نایک به دلیل شناخت و اعتبار جهانی، ارزش بسیار زیادی دارد. این ارزش از توانایی شرکت در جذب مشتریان جدید و حفظ مشتریان فعلی، توانایی در تعیین قیمت‌های بالاتر برای محصولات و ایجاد وفاداری برند ناشی می‌شود. علاوه بر این، نایک می‌تواند با استفاده از این علامت تجاری قراردادهای لیسانس و همکاری‌های تجاری با سایر شرکت‌ها منعقد کند، که خود یک منبع درآمد مهم محسوب می‌شود.

حفاظت قانونی:

علامت تجاری نایک از طریق ثبت قانونی در بسیاری از کشورها حفاظت می‌شود. این حفاظت به نایک اجازه می‌دهد تا از استفاده غیرمجاز از نام و لوگوی خود توسط سایر شرکت‌ها جلوگیری کند و اقدامات قانونی لازم را علیه نقض‌کنندگان انجام دهد.

جمع‌بندی

دارایی‌های نامشهود، دارایی‌هایی هستند که فاقد وجود فیزیکی بوده اما دارای ارزش اقتصادی می‌باشند. این دارایی‌ها شامل مواردی مانند حق امتیاز، علائم تجاری، کپی رایت، گودویل و اسرار تجاری می‌شوند. دارایی‌ نامشهود می‌توانند نقش مهمی در موفقیت و ارزش‌گذاری یک شرکت ایفا کنند. شناسایی و اندازه‌گیری این دارایی‌ها تحت استانداردهای حسابداری مشخصی انجام می‌شود، که به شرکت‌ها کمک می‌کند تا این دارایی‌ها را به طور دقیق در صورت‌های مالی خود گزارش کنند. استهلاک و افت ارزش این دارایی‌ها نیز بر اساس قوانین و مقررات مشخصی محاسبه می‌شود.