اخلاق سازمانی چیست؟

یکی از امتیازات قابل توجه در یک مجموعه کاری و یا سازمان، اخلاق سازمانی است. یک فرهنگ اخلاقی سازمانی مثبت موجب افزایش روحیه کارکنان در یک سازمان می‌شود که می تواند باعث افزایش بهره‌وری و حفظ کارکنان شود. بهره‌وری بیشتر باعث افزایش کارایی سازمان می‌شود و افزایش هزینه نگهداری کارکنان نیز، هزینه‌های جایگزینی کارمندان را کاهش می‌دهد. در این مقاله به تعریف دقیق اخلاق سازمانی، انواع و اصول اخلاق سازمانی و ویژگی‌های آن می‌پردازیم:

تعریف اخلاق سازمانی 

اخلاق سازمانی (Organizational ethics) به مجموعه اصول و ارزش‌هایی گفته می‌شود که یک سازمان برای هدایت رفتارهای خود و کارکنانش در نظر می‌گیرد. این اصول و ارزش‌ها در قالب یک منشور اخلاقی یا کد رفتاری تدوین می‌شوند و به کارکنان کمک می‌کنند تا در شرایط مختلف، تصمیمات درست و اخلاقی بگیرند.

اخلاق سازمانی با اخلاق فردی تفاوت دارد. اخلاق فردی مربوط به رفتارهای افراد در زندگی شخصی‌شان است، اما اخلاق سازمانی مربوط به رفتارهای افراد در محیط کار است. اخلاق سازمانی بر تعهد سازمان به ارزش‌های اخلاقی تأکید دارد و هدف آن ایجاد یک محیط کار سالم و ایمن برای کارکنان و همچنین ایجاد اعتماد و اطمینان بین سازمان و سایر ذی‌نفعان است.

انواع اخلاق سازمانی

اخلاق سازمانی را می‌توان بر اساس عوامل مختلفی دسته‌بندی کرد. یکی از این عوامل، «حوزه‌ی فعالیت سازمان» است. به این ترتیب، می‌توان اخلاق سازمانی را به دو دسته‌ی زیر تقسیم کرد:

• اخلاق سازمانی در کسب و کار
• اخلاق سازمانی در سازمان‌های غیرانتفاعی

اخلاق سازمانی در کسب و کار بر اصول و ارزش‌هایی مانند صداقت، عدالت، انصاف، مسئولیت‌پذیری، رعایت قوانین و مقررات، و احترام به حقوق دیگران تأکید دارد. این اصول و ارزش‌ها باید در تمام فعالیت‌های سازمان، از جمله تولید و توزیع محصولات و خدمات، روابط با مشتریان و تأمین‌کنندگان، و روابط با کارکنان رعایت شوند.

اخلاق سازمانی در سازمان‌های غیرانتفاعی نیز بر اصول و ارزش‌های اخلاقی تأکید دارد، اما این اصول و ارزش‌ها ممکن است با اصول و ارزش‌های اخلاقی در کسب و کار متفاوت باشد. به عنوان مثال، سازمان‌های غیرانتفاعی ممکن است بر ارزش‌هایی مانند کمک به دیگران، ترویج عدالت اجتماعی، و حفاظت از محیط زیست تاکید بیشتری داشته باشند. عامل دیگری که می‌توان اخلاق سازمانی را بر اساس آن دسته‌بندی کرد، سطوح مختلف سازمان است. به این ترتیب، می‌توان اخلاق سازمانی را به سه دسته‌ی زیر تقسیم کرد:

• اخلاق سازمانی در سطح مدیران
• اخلاق سازمانی در سطح کارکنان
• اخلاق سازمانی در سطح کل سازمان

اخلاق سازمانی در سطح مدیران بر رفتار و تصمیم‌گیری مدیران تأکید دارد. مدیران باید در تمام تصمیم‌گیری‌های خود، اصول و ارزش‌های اخلاقی را رعایت کنند. اخلاق سازمانی در سطح کارکنان بر رفتار و عملکرد کارکنان تأکید دارد. کارکنان باید در تمام فعالیت‌های خود، اصول و ارزش‌های اخلاقی را رعایت کنند. اخلاق سازمانی در سطح کل سازمان بر فرهنگ سازمانی تأکید دارد. فرهنگ سازمانی مجموعه‌ای از باورها، ارزش‌ها، و رفتارهای مشترکی است که در یک سازمان وجود دارد. یک فرهنگ سازمانی اخلاقی می‌تواند به ترویج اخلاق سازمانی در میان کارکنان کمک کند. علاوه بر این، می‌توان اخلاق سازمانی را بر اساس «نوع تصمیم‌گیری» نیز دسته‌بندی کرد. به این ترتیب، می‌توان اخلاق سازمانی را به دو دسته‌ی زیر تقسیم کرد:

• اخلاق سازمانی در تصمیم‌گیری‌های ساده
• اخلاق سازمانی در تصمیم‌گیری‌های پیچیده

اخلاق سازمانی در تصمیم‌گیری‌های ساده معمولا واضح و مشخص است. به عنوان مثال، در تصمیم‌گیری‌هایی مانند پرداخت حقوق کارکنان، رعایت قوانین و مقررات، و احترام به حقوق مشتریان، معمولاً اصول و ارزش‌های اخلاقی واضح هستند. اخلاق سازمانی در تصمیم‌گیری‌های پیچیده ممکن است دشوارتر باشد. به عنوان مثال، در تصمیم‌گیری‌هایی مانند ورود به یک بازار جدید، اخراج کارکنان، و تعطیلی یک کارخانه، ممکن است نیاز به ارزیابی عوامل مختلفی باشد و ممکن است اصول و ارزش‌های اخلاقی در تضاد با یکدیگر باشند.

در نهایت، می‌توان اخلاق سازمانی را بر اساس «نوع ذی‌نفعان» نیز دسته‌بندی کرد. به این ترتیب، می‌توان اخلاق سازمانی را به دو دسته‌ی زیر تقسیم کرد:

• اخلاق سازمانی در قبال مشتریان
• اخلاق سازمانی در قبال کارکنان
• اخلاق سازمانی در قبال سهامداران
• اخلاق سازمانی در قبال جامعه

اخلاق سازمانی در قبال مشتریان بر رعایت حقوق مشتریان، ارائه‌ی محصولات و خدمات با کیفیت، و حفظ اعتماد مشتریان تاکید دارد. اخلاق سازمانی در قبال کارکنان بر رعایت حقوق کارکنان، ایجاد یک محیط کار سالم و ایمن و قدردانی از زحمات کارکنان تأکید دارد. اخلاق سازمانی در قبال سهامداران بر رعایت منافع سهامداران، ایجاد ارزش برای سهامداران، و شفافیت در گزارشگری مالی تأکید دارد. اخلاق سازمانی در قبال جامعه بر رعایت حقوق جامعه، مشارکت در مسئولیت‌های اجتماعی و حفاظت از محیط زیست تاکید دارد. در مجموع، می‌توان گفت اخلاق سازمانی یک مفهوم گسترده است که می‌تواند از زوایای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. سازمان‌ها می‌توانند با توجه به شرایط و اهداف خود، یک رویکرد مناسب برای ترویج اخلاق سازمانی در میان کارکنان خود انتخاب کنند.

ویژگی‌های اخلاق سازمانی

اصول و ارزش‌های اخلاق سازمانی، در قالب یک منشور اخلاقی یا کد رفتاری تدوین می‌شوند و به کارکنان کمک می‌کنند تا در شرایط مختلف، تصمیمات درست و اخلاقی بگیرند. اخلاق سازمانی دارای ویژگی‌های زیر است:

• اخلاق سازمانی بر پایه‌ی اصول و ارزش‌های اخلاقی است. این اصول و ارزش‌ها معمولا شامل صداقت، عدالت، انصاف، مسئولیت‌پذیری، رعایت قوانین و مقررات و احترام به حقوق دیگران هستند.
• اخلاق سازمانی جامع است. این بدان معناست که باید تمام جنبه‌های فعالیت‌های سازمان را در برگیرد. به عنوان مثال، اخلاق سازمانی باید در روابط با مشتریان، کارکنان، تأمین‌کنندگان و سایر ذی‌نفعان رعایت شود.
• اخلاق سازمانی پویا است. این بدان معناست که باید با توجه به شرایط و تغییرات محیطی، به‌روزرسانی شود.
• اخلاق سازمانی قابل اجرا است. این بدان معناست که باید اصول و ارزش‌های آن قابل فهم و قابل اجرا 

اصول اخلاق سازمانی

اصول اخلاق سازمانی مجموعه‌ای از ارزش‌های اخلاقی هستند که یک سازمان برای هدایت رفتارهای خود و کارکنانش در نظر می‌گیرد. این اصول و ارزش‌ها در قالب یک منشور اخلاقی یا کد رفتاری تدوین می‌شوند و به کارکنان کمک می‌کنند تا در شرایط مختلف، تصمیمات درست و اخلاقی بگیرند. اصول اخلاق سازمانی معمولا شامل موارد زیر هستند:

صداقت و راستگویی

صداقت و راستگویی از مهم‌ترین اصول اخلاق سازمانی است. کارکنان باید در تمام تعاملات خود با دیگران، از جمله مشتریان، کارکنان، تأمین‌کنندگان و سایر ذی‌نفعان، صادق و راستگو باشند. صداقت و راستگویی به ایجاد اعتماد و اطمینان بین سازمان و سایر ذی‌نفعان کمک می‌کند.

عدالت و انصاف

عدالت و انصاف به معنای رفتار برابر با همه افراد، بدون تبعیض است. کارکنان باید در تمام تعاملات خود با دیگران، از جمله مشتریان، کارکنان، تأمین‌کنندگان و سایر ذی‌نفعان، عادلانه و منصفانه رفتار کنند. عدالت و انصاف به ایجاد یک محیط کار سالم و ایمن برای همه افراد کمک می‌کند.

احترام به حقوق دیگران

احترام به حقوق دیگران به معنای رعایت حقوق همه افراد، بدون توجه به موقعیت، جایگاه، یا هر عامل دیگر است. کارکنان باید در تمام تعاملات خود با دیگران، از جمله مشتریان، کارکنان، تأمین‌کنندگان و سایر ذی‌نفعان، حقوق دیگران را رعایت کنند. احترام به حقوق دیگران به ایجاد یک جامعه عادلانه و برابر کمک می‌کند.

مسئولیت‌پذیری

مسئولیت‌پذیری به معنای پذیرفتن عواقب اعمال خود است. کارکنان باید در تمام فعالیت‌های خود، مسئولیت‌پذیر باشند و عواقب اعمال خود را بپذیرند. مسئولیت‌پذیری به ایجاد یک محیط کار قابل پیش‌بینی و قابل اعتماد کمک می‌کند.

رعایت قوانین و مقررات

رعایت قوانین و مقررات به معنای تبعیت از قوانین و مقررات جاری است. کارکنان باید در تمام فعالیت‌های خود، قوانین و مقررات جاری را رعایت کنند. رعایت قوانین و مقررات به ایجاد یک جامعه منظم و قانون‌مدار کمک می‌کند.

ابعاد اخلاق سازمانی

رعایت اصول و ارزش‌های اخلاقی در هر یک از این ابعاد، می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا عملکرد بهتری داشته باشند و اعتماد و اطمینان مشتریان، کارکنان، سهامداران، جامعه، و محیط زیست را جلب کنند. ابعاد اخلاق سازمانی، حوزه‌هایی هستند که اخلاق سازمانی در آن‌ها اعمال می‌شود. این ابعاد معمولا شامل موارد زیر هستند:

اخلاق در قبال مشتریان

اخلاق در قبال مشتریان به معنای رعایت حقوق مشتریان و ارائه‌ی محصولات و خدمات با کیفیت به آن‌ها است. سازمان‌ها باید در تمام تعاملات خود با مشتریان، صداقت و راستگویی داشته باشند، از حقوق مشتریان احترام بگذارند، و محصولات و خدمات خود را با کیفیت بالا ارائه دهند.

اخلاق در قبال کارکنان

اخلاق در قبال کارکنان به معنای ایجاد یک محیط کار سالم و ایمن برای کارکنان و رعایت حقوق کارکنان است. سازمان‌ها باید در تمام تعاملات خود با کارکنان، عدالت و انصاف داشته باشند، به حقوق کارکنان احترام بگذارند، و شرایط کاری مناسبی را برای کارکنان فراهم کنند.

اخلاق در قبال سهامداران

اخلاق در قبال سهامداران به معنای ایجاد ارزش برای سهامداران و رعایت منافع آن‌ها است. سازمان‌ها باید در تمام تصمیم‌گیری‌های خود، منافع سهامداران را در نظر بگیرند و گزارشگری مالی شفاف و دقیق داشته باشند.

اخلاق در قبال جامعه

اخلاق در قبال جامعه به معنای مشارکت در مسئولیت‌های اجتماعی و ایفای نقش مثبت در جامعه است. سازمان‌ها باید در فعالیت‌های خود، حقوق جامعه را رعایت کنند و به ارتقای رفاه اجتماعی کمک کنند.

اخلاق در قبال محیط زیست

اخلاق در قبال محیط زیست به معنای حفاظت از محیط زیست و کاهش اثرات زیست‌محیطی فعالیت‌های سازمان است. سازمان‌ها باید در فعالیت‌های خود، از منابع طبیعی به طور پایدار استفاده کنند و آلودگی محیط زیست را کاهش دهند.

جمع‌بندی

یک سازمان یا مجموعه کاری، زمانی شکل می‌گیرد که افراد با علایق، فرهنگ‌ها و خصیصه‌های متفاوت در چارچوبی مشترک متحد می‌شوند تا با همکاری یکدیگر بتوانند به اهدافی معین برسند. اخلاق سازمانی به فرهنگ آن سازمان متکی است و شباهت و ارتباط مستقیم با رفتار سازمانی در سطوح کوچک و کلان دارد. اخلاق سازمانی ارزش‌های آن سازمان را برای کارکنان آن سازمان یا دیگران بیان می‌کند. اخلاق در یک سازمان نشان می‌دهد که چگونه آن سازمان به محرک‌های داخلی و خارجی پاسخ می‌دهد. ارزش‌های اصلی اخلاق سازمانی معمولا شامل موارد زیر هستند:

• صداقت و راستگویی
• عدالت و انصاف
• احترام به حقوق دیگران
• مسئولیت‌پذیری
• رعایت قوانین و مقررات