شاخص‌های سنجش بهره وری کارکنان

بهره‌وری کارکنان همانطور که اشاره شد از اهداف مهم بسیاری از مدیران و کارفرمایان در مجموعه‌های کاری است. برای آنکه بتوان درباره بهره‌وری قضاوت و نتیجه‌گیری صحیح داشت باید آن را به نحوی اندازه گرفت. سنجش بهره وری کارکنان، فرآیند اندازه‌گیری میزان کارایی کارکنان در انجام وظایف خود است. این فرآیند می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا عملکرد کارکنان خود را ارزیابی کنند و نقاط قوت و ضعف آنها را شناسایی کنند. در ادامه به شاخص‌های سنجش بهره‌وری کارکنان می‌پردازیم:

تعریف سنجش بهره‌وری کارکنان

بسیاری از کارفرماها در شرکت‌ها یا مجموعه‌های کاری به دنبال افزایش بهره‌وری کارکنان خود هستند. این شاخص روند سوددهی شرکت را تسریع و از شوک‌های مالی منفی در طول حیات مجموعه کاری جلوگیری می‌کند. بهره‌وری کارکنان به عنوان نسبت خروجی به ورودی تعریف می‌شود. خروجی می‌تواند شامل محصولات، خدمات، یا سایر نتایج کار باشد. ورودی می‌تواند شامل زمان، منابع، یا تلاش باشد.

شاخص های بهره‌وری نیروی انسانی

شاخص‌های سنجش بهره‌وری نیروی انسانی به طور کلی به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

1- شاخص‌های کمی

این شاخص‌ها بر اساس داده‌های قابل اندازه‌گیری مانند تعداد محصولات تولید شده، تعداد خدمات ارائه شده، یا میزان زمان صرف شده برای انجام یک کار، محاسبه می‌شوند.

برخی از شاخص‌های کمی سنجش بهره‌وری کارکنان عبارتند از:

تولید کل

این شاخص نشان دهنده مقدار کل محصولات یا خدمات تولید شده توسط یک کارمند یا یک گروه از کارکنان در یک دوره زمانی مشخص است.

تولید واحد 

این شاخص نشان دهنده مقدار محصولات یا خدمات تولید شده توسط یک کارمند یا یک گروه از کارکنان در واحد زمان است.

تولید زمانی 

این شاخص نشان دهنده مقدار محصولات یا خدمات تولید شده توسط یک کارمند یا یک گروه از کارکنان در یک واحد زمان ثابت است.

کارایی 

این شاخص نشان دهنده میزان استفاده از منابع در تولید محصولات یا خدمات است.

کیفیت

این شاخص نشان دهنده میزان تناسب محصولات یا خدمات با نیازها و انتظارات مشتری است.

2- شاخص‌های کیفی

این شاخص‌ها بر اساس داده‌های غیرقابل اندازه‌گیری مانند کیفیت محصولات یا خدمات، رضایت مشتری، یا میزان نوآوری، محاسبه می‌شوند.

برخی از شاخص های کیفی سنجش بهره‌وری کارکنان عبارتند از:

رضایت مشتری

این شاخص نشان دهنده میزان رضایت مشتری از محصولات یا خدمات ارائه شده است. در بسیاری از سازمان‌ها اصلی‌ترین شاخصه سنجش بهره‌وری، رضایت مشتری‌ست.

نوآوری

این شاخص نشان دهنده میزان خلاقیت و نوآوری کارکنان در تولید محصولات یا خدمات جدید است.

تعهد سازمانی

این شاخص نشان دهنده میزان وفاداری و تعلق کارکنان به سازمان است.

یادگیری و رشد

این شاخص نشان دهنده میزان رشد و توسعه کارکنان در طول زمان است.

شاخص بهره‌وری چیست؟

شاخص بهره‌وری معیاری برای سنجش کارایی و اثربخشی استفاده از منابع (مثل نیروی انسانی، مواد اولیه، انرژی، و سرمایه) در فرآیند تولید یا ارائه خدمات است. این شاخص نشان می‌دهد که با استفاده از منابع محدود، چه میزان خروجی (محصول یا خدمت) تولید شده است. به بیان ساده‌تر، بهره‌وری نشان‌دهنده نسبت خروجی به ورودی است و هدف آن، بهبود کارایی و کاهش هدررفت منابع است. بهره‌وری بالاتر به معنی توانایی تولید بیشتر با منابع کمتر است، که می‌تواند به افزایش رقابت‌پذیری، کاهش هزینه‌ها، افزایش درآمدها، و بهبود کیفیت زندگی کمک کند.

روش‌های سنجش بهره‌وری کارکنان

روش‌های مختلفی برای سنجش بهره وری کارکنان وجود دارد. برخی از روش‌های رایج عبارتند از:

تحلیل داده‌های عملکرد

این روش شامل جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل داده‌های عملکرد کارکنان، مانند زمان انجام کار، میزان تولید، و هزینه‌های تولید است. تحلیل داده‌های عملکرد می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا نقاط قوت و ضعف کارکنان خود را شناسایی کنند و اقدامات لازم را برای بهبود بهره‌وری آنها انجام دهند. برای انجام تحلیل داده‌های عملکرد، سازمان‌ها باید داده‌های عملکرد کارکنان را جمع‌آوری کنند. این داده‌ها می‌توانند از طریق سیستم‌های اطلاعاتی مدیریت منابع انسانی (HRMS) یا سیستم‌های مدیریت عملکرد (PMS) جمع‌آوری شوند. پس از جمع‌آوری داده‌ها، باید آنها را تجزیه و تحلیل کرد. تجزیه و تحلیل داده‌های عملکرد می‌تواند با استفاده از روش‌های آماری یا داده‌کاوی انجام شود. برخی از روش‌های تحلیل داده‌های عملکرد عبارتند از:

تحلیل آماری: این روش شامل استفاده از روش‌های آماری مانند میانگین، انحراف معیار، و ضریب همبستگی برای تجزیه و تحلیل داده‌های عملکرد است.

داده‌کاوی: این روش شامل استفاده از تکنیک‌های داده‌کاوی مانند خوشه‌بندی، طبقه‌بندی، و پیش‌بینی برای تجزیه و تحلیل داده‌های عملکرد است.

نظرسنجی کارکنان

نظرسنجی کارکنان، یکی از روش‌های سنجش بهره‌وری کارکنان است. در این روش، نظرات و بازخورد کارکنان در مورد عملکرد خود جمع‌آوری می‌شود. نظرسنجی کارکنان می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا نقاط قوت و ضعف کارکنان خود را شناسایی کنند و اقدامات لازم را برای بهبود بهره‌وری آنها انجام دهند. برخی از انواع نظرسنجی کارکنان عبارتند از:

نظرسنجی رضایت شغلی: این نظرسنجی بر روی میزان رضایت کارکنان از شغل خود تمرکز دارد.

نظرسنجی عملکرد: این نظرسنجی بر روی عملکرد کارکنان تمرکز دارد.

نظرسنجی فرهنگ سازمانی: این نظرسنجی بر روی فرهنگ سازمانی تمرکز دارد.

نظرسنجی رضایت مشتریان: این نظرسنجی بر روی میزان رضایت مشتریان از خدمات یا محصولات ارائه شده توسط کارکنان تمرکز دارد.

ارزیابی عملکرد

ارزیابی عملکرد، یکی از روش‌های سنجش بهره‌وری کارکنان است. در این روش، عملکرد کارکنان توسط مدیران، مدیریت منابع انسانی یا همکاران ارزیابی می‌شود. ارزیابی عملکرد می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا نقاط قوت و ضعف کارکنان خود را شناسایی کنند و اقدامات لازم را برای بهبود بهره‌وری آنها انجام دهند. شاخص‌های عملکرد می‌توانند در مورد موارد زیر باشند:

میزان تولید یا خدمات ارائه شده: این شاخص نشان می‌دهد که کارکنان چه مقدار کار انجام می‌دهند.

کیفیت کار انجام شده: این شاخص نشان می‌دهد که کار انجام شده تا چه اندازه دقیق و باکیفیت است.

زمان انجام کار: این شاخص نشان می‌دهد که کارکنان چقدر زمان برای انجام کار صرف می‌کنند.

رضایت مشتری: این شاخص نشان می‌دهد که مشتریان از خدمات یا محصولات ارائه شده توسط کارکنان چقدر رضایت دارند.

مزایای سنجش بهره‌وری کارکنان

سنجش بهره وری کارکنان یک فرآیند مستمر است. سازمان‌ها باید به طور منظم عملکرد کارکنان خود را ارزیابی کنند تا بتوانند نقاط قوت و ضعف آنها را شناسایی کنند و اقدامات لازم را برای بهبود بهره‌وری آنها انجام دهند. در اینجا به برخی از مزایای سنجش بهره وری کارکنان اشاره می‌شود:

افزایش بهره‌وری کارکنان

سنجش بهره وری کارکنان می‌تواند به سازمان‌ها کمک کند تا نقاط قوت و ضعف کارکنان خود را شناسایی کنند و اقدامات لازم را برای بهبود بهره‌وری آنها انجام دهند.

افزایش رضایت شغلی کارکنان

کارکنانی که عملکرد آنها ارزیابی می‌شود، بیشتر احتمال دارد که احساس کنند که ارزشمند هستند و به سازمان خود متعهد باشند و رضایت شغلی دارند.

افزایش انگیزه کارکنان

کارکنانی که عملکرد آنها ارزیابی می‌شود، بیشتر احتمال دارد که انگیزه بیشتری برای کار سخت و عملکرد بهتر داشته باشند.

افزایش سود 

سازمان‌هایی که بهره‌وری کارکنان خود را بهبود می‌بخشند، می‌توانند سود خود را افزایش دهند. این یکی از مهمترین دلایل افزایش بهره‌وری کارکنان است.

عوامل مؤثر در کاهش بهره‌وری نیروی انسانی

کاهش بهره‌وری نیروی انسانی می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار گیرد. برخی از این عوامل عبارتند از:

عدم رضایت شغلی: احساس نارضایتی از محیط کار یا مسئولیت‌های شغلی می‌تواند باعث کاهش انگیزه و بهره‌وری شود.

محیط کار نامناسب: شرایط فیزیکی مانند نور، صدا و دما می‌تواند تأثیر زیادی بر عملکرد کارکنان داشته باشد.

عدم آموزش و توسعه: نبود برنامه‌های آموزشی و توسعه مهارت‌ها می‌تواند باعث عدم توانایی در انجام وظایف شود.

مدیریت ضعیف: رهبری نامناسب و عدم ارتباط مؤثر با کارکنان می‌تواند به بروز مشکلات و کاهش انگیزه منجر شود.

فقدان انگیزه و پاداش: عدم وجود سیستم‌های تشویقی و پاداش‌دهی می‌تواند انگیزه کارکنان را کاهش دهد.

تغییرات سازمانی: تغییرات ناگهانی در ساختار یا سیاست‌های سازمان می‌تواند باعث سردرگمی و کاهش بهره‌وری شود.

مشکلات ارتباطی: عدم وجود ارتباط مؤثر بین تیم‌ها و بخش‌های مختلف می‌تواند باعث بروز سوءتفاهم و کاهش کارایی شود.

استرس و فشار روانی: عوامل استرس‌زا مانند فشارهای کاری و مشکلات شخصی می‌توانند به کاهش تمرکز و بهره‌وری منجر شوند.

عدم فرصت برای نوآوری: وقتی کارکنان احساس کنند که نمی‌توانند ایده‌های خود را مطرح کنند یا در تصمیم‌گیری‌ها شرکت کنند، انگیزه آن‌ها کاهش می‌یابد.

فرمول محاسبه شاخص بهره وری نیروی انسانی

فرمول محاسبه شاخص بهره‌وری نیروی انسانی به‌صورت کلی به شکل زیر است:

بهره‌وری نیروی انسانی= میزان خروجی (محصول یا خدمات تولید شده)​ ÷ میزان خروجی (محصول یا خدمات تولید شده)​

این فرمول به دو روش رایج محاسبه می‌شود که در هر دو حالت، مقدار بهره‌وری بیشتر نشان‌دهنده کارایی بالاتر نیروی انسانی است. این دو روش عبارتند از:

۱- بهره‌وری بر اساس ساعات کار:

بهره‌وری نیروی انسانی= میزان خروجی​ ÷ ساعات کار

در این حالت، خروجی بر اساس ساعات کاری کارکنان محاسبه می‌شود که نشان‌دهنده میزان تولید یا خدمات ارائه شده به ازای هر ساعت کار است.

۲- بهره‌وری بر اساس تعداد کارکنان:

بهره‌وری نیروی انسانی= میزان خروجی ÷ تعداد کارکنان

در این روش، خروجی به ازای تعداد کارکنان محاسبه می‌شود که میزان تولید یا خدمات ارائه شده توسط هر کارمند را نشان می‌دهد.

جمع‌بندی

انتخاب شاخص‌های مناسب برای سنجش بهره‌وری کارکنان به عوامل مختلفی مانند نوع سازمان، اهداف سازمان، و منابع موجود بستگی دارد. سازمان‌ها باید شاخص‌هایی را انتخاب کنند که اندازه گیری بهره وری کارکنان را به طور دقیق و قابل اعتمادانجام دهد. سازمان‌ها باید برای سنجش بهره وری کارکنان خود از روش‌های مناسبی استفاده کنند. این روش‌ها باید به طور منظم اجرا شوند تا بتوان تغییرات عملکرد کارکنان را به طور دقیق اندازه‌گیری کرد. شاخص‌های سنجش بهره‌وری کارکنان به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:

شاخص‌های کمی: تولید کل، تولید واحد، تولید زمانی، کارایی، کیفیت

شاخص‌های کیفی: رضایت مشتری، نوآوری، تعهد سازمانی، یادگیری و رشد