قرارداد کار آزمایشی چیست؟

اگر شما کارفرما هستید یا در جست‌وجوی شغل، احتمالا با عبارت «کار آزمایشی» آشنا هستید. معمولا از کارمندان جدید خواسته می‌شود که برای مدتی به‌صورت آزمایشی در شغل مورد نظر خود فعالیت کنند و قرارداد کار دوره آزمایشی را تنظیم کنند. هدف از این دوره، ارزیابی عملکرد آن‌ها و اتخاذ تصمیمی برای ادامه همکاری پس از پایان مدت مشخص است. در این مقاله در خصوص جزئیات قرارداد کار آزمایشی نکات مهمی ذکر کرده‌ایم:

شرایط قرارداد کار آزمایشی

قرارداد کار آزمایشی یکی از انواع قراردادهای کاری است که برای آشنایی کارفرما و کارمند با توانایی‌ها، سازگاری و اخلاق کاری یکدیگر به مدت محدودی بسته می‌شود. در این قرارداد، کارفرما ارزیابی می‌کند که آیا فرد استخدامی با نیازها و شرایط کاری شرکت سازگار است یا خیر.

مدت قرارداد

دوره آزمایشی نباید طولانی باشد. به طور معمول این دوره در ایران بین یک تا سه ماه متغیر است و در شرایط خاص ممکن است تا شش ماه هم افزایش یابد، اما باید مدت آن مشخص باشد.

حقوق و مزایا

کارمند در دوره آزمایشی حقوق و دستمزد دریافت می‌کند، اما ممکن است برخی مزایای ویژه‌ای که برای کارمندان دائم در نظر گرفته شده است را شامل نشود. با این حال، حق بیمه و سایر حقوق قانونی او باید پرداخت شود.

شرایط فسخ قرارداد

اگر کارفرما یا کارمند به نتیجه برسند که همکاری مناسبی بین آن‌ها وجود ندارد، امکان فسخ قرارداد در پایان دوره آزمایشی وجود دارد. شرایط و ضوابط فسخ معمولا در متن قرارداد مشخص می‌شود.

آزمون عملکرد

در طول دوره آزمایشی، کارفرما به عملکرد کارمند توجه ویژه‌ای دارد. در پایان دوره، بر اساس این ارزیابی‌ها تصمیم به ادامه همکاری یا قطع آن می‌گیرد.

مکتوب بودن قرارداد

قرارداد کار آزمایشی باید به صورت مکتوب و با ذکر مدت، شرایط و حقوق و مزایا تنظیم و توسط هر دو طرف امضا شود.

شرایط بیمه و مزایا

در قرارداد کار آزمایشی، کارفرما موظف است برخی از حقوق و مزایای کارمند، به‌ویژه بیمه و حقوق قانونی را رعایت کند. یکی از مهمترین حقوق کارمند، شرایط بیمه و مزایای اوست.

بیمه تأمین اجتماعی

مطابق قانون کار، حتی در دوره آزمایشی، کارفرما موظف است کارمند را از همان روز اول تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار دهد. بنابراین، سهم بیمه از حقوق کارمند کسر می‌شود و کارفرما نیز سهم خود را به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت می‌کند. در صورت عدم پرداخت بیمه، کارمند می‌تواند از طریق مراجع قانونی پیگیری کند.

حقوق و دستمزد

کارمند در دوره آزمایشی باید حقوق و دستمزدی مطابق قرارداد دریافت کند. این حقوق نباید کمتر از حداقل دستمزد تعیین‌شده در قانون کار باشد.

مزایا

مزایای قانونی مانند عیدی، سنوات و مرخصی‌ها برای کارمند دوره آزمایشی باید در نظر گرفته شود. اما برخی از مزایای خاص، مانند پاداش‌ها و تسهیلات ویژه، ممکن است بسته به سیاست شرکت در این دوره شامل حال کارمند نشود.

مرخصی‌ها

کارمند در دوره آزمایشی نیز مشمول مرخصی‌های قانونی است. این مرخصی‌ها بر اساس تعداد روزهای کارکرد محاسبه می‌شود و اگر کارمند در این دوره مرخصی استفاده نکند، معمولاً با حقوق پرداخت می‌شود یا به پایان دوره کاری او منتقل می‌گردد.

پرداخت فوق‌العاده‌ها و مزایای رفاهی

با توجه به سیاست‌های داخلی شرکت، برخی مزایای رفاهی و فوق‌العاده‌های کاری، مانند ناهار یا سرویس رفت و آمد، ممکن است به کارمند دوره آزمایشی تعلق بگیرد یا نگیرد.

مدت قرارداد کار آزمایشی

مدت قرارداد کار آزمایشی به نوع شغل، تخصص کارمند و توافق بین طرفین بستگی دارد. بر اساس قانون کار، این مدت محدود و کوتاه است تا کارفرما و کارمند بتوانند در یک بازه زمانی مشخص سازگاری خود را با محیط کاری و انتظارات یکدیگر ارزیابی کنند. جزئیات مدت قرارداد کار آزمایشی عبارتست از:

حداکثر مدت قانونی

کارگران ساده و نیمه‌ماهر: برای این دسته از کارگران و نیروهای غیر متخصص، معمولاً حداکثر مدت دوره آزمایشی یک ماه است.

کارگران ماهر و متخصصین: برای نیروهای متخصص و کارمندانی که به مهارت خاصی نیاز دارند، مدت دوره آزمایشی حداکثر سه ماه است.

تعیین مدت در قرارداد: مدت دوره آزمایشی باید به‌طور واضح و مشخص در متن قرارداد ذکر شود و توسط هر دو طرف امضا شود. کارفرما نمی‌تواند مدت دوره آزمایشی را بدون توافق طرفین تمدید کند.

اهمیت توافق دو طرف: اگرچه قانون کار حداکثر مدت دوره آزمایشی را مشخص کرده است، اما جزئیات دقیق این مدت می‌تواند بر اساس توافق دو طرف و نوع شغل متفاوت باشد. در برخی موارد، شرکت‌ها ممکن است دوره‌های آزمایشی کوتاه‌تری را نیز تعیین کنند، به شرطی که در متن قرارداد تصریح شود.

تمدید دوره آزمایشی: پس از پایان مدت قرارداد آزمایشی، امکان تمدید آن وجود ندارد و کارفرما باید تصمیم بگیرد که آیا قرارداد را به قرارداد دائمی یا موقت تبدیل کند یا همکاری را خاتمه دهد. ادامه همکاری پس از این مدت به معنای پذیرفته‌شدن کارمند در محیط کاری و ورود او به مرحله کاری دائمی است.

حق قطع همکاری در دوره آزمایشی: در طول این مدت، هر دو طرف امکان خاتمه همکاری را بدون تعهدات خاص دارند؛ اما کارفرما باید به نسبت مدت کارکرد، حقوق کارمند را پرداخت کند. 

فسخ قرارداد کار در دوره آزمایشی

در دوره آزمایشی، هر دو طرف قرارداد (کارفرما و کارمند) می‌توانند به دلایل مختلفی تصمیم به فسخ قرارداد بگیرند. شرایط فسخ به صورت زیر است:

امکان فسخ قرارداد توسط کارفرما و کارمند 

در دوره آزمایشی، هر دو طرف قرارداد این امکان را دارند که در صورت عدم تطابق با شرایط یا عدم رضایت از همکاری، قرارداد را فسخ کنند. کارفرما می‌تواند به دلیل عدم تطابق کارمند با نیازهای شغلی یا شرایط سازمان، همکاری را خاتمه دهد. همچنین، کارمند نیز می‌تواند در صورتی که محیط کار یا وظایف شغلی با انتظارات او سازگار نیست، قرارداد را فسخ کند.

پرداخت حقوق به نسبت مدت کارکرد

اگر قرارداد توسط کارفرما فسخ شود، او موظف است حقوق کارمند را به نسبت مدت زمانی که کار کرده، پرداخت کند. در صورت فسخ قرارداد توسط کارمند، کارفرما تعهدی به پرداخت بیشتر از حقوق روزهای کاری نخواهد داشت. حقوق باید مطابق با مدت حضور و ساعات کاری انجام‌شده به کارمند پرداخت شود.

عدم نیاز به دلایل موجه برای فسخ قرارداد 

در دوره آزمایشی، هر یک از طرفین (کارفرما یا کارمند) می‌توانند بدون ارائه دلایل خاص یا موجه، قرارداد را فسخ کنند. این انعطاف‌پذیری به طرفین کمک می‌کند تا بدون نگرانی از تعهدات قانونی و با آزادی بیشتری تصمیم به ادامه یا خاتمه همکاری بگیرند.

قید شرایط فسخ در متن قرارداد 

شرایط مربوط به فسخ قرارداد در دوره آزمایشی باید به‌طور شفاف و دقیق در متن قرارداد ذکر شود. این اقدام از بروز سوء تفاهم یا اختلاف در آینده جلوگیری کرده و حقوق هر دو طرف را تضمین می‌کند. همچنین، بهتر است مدت دقیق دوره آزمایشی و شرایط پایان آن به صورت کامل توضیح داده شود.

عدم تعهد به جبران خسارت در دوره آزمایشی  

در اغلب موارد، فسخ قرارداد در دوره آزمایشی نیاز به جبران خسارت از سوی هیچ‌یک از طرفین ندارد. مگر اینکه شرایط خاصی در قرارداد ذکر شده باشد که نیاز به جبران خسارت را مشخص کند.

پرداخت بیمه و مزایا تا زمان فسخ 

کارفرما موظف است تا پایان دوره کاری کارمند در دوره آزمایشی، حق بیمه و مزایای قانونی او را پرداخت کند. این شامل روزهای کاری تا زمان فسخ قرارداد می‌شود و برای حفظ حقوق قانونی کارمند الزامی است.

نمونه قرارداد کار دوره آزمایشی

نمونه قرارداد کار دوره آزمایشی شامل مواردی است که اغلب در قراردادهای کاری به کار گرفته می‌شود. توجه کنید که برای اعتبار و تطابق با قوانین به روز شده، بهتر است این قرارداد با مشاوره حقوقی تکمیل و امضا شود:

این قرارداد بین افراد زیر منعقد می‌گردد:

---

• کارفرما: شرکت/مؤسسه …………… به نمایندگی آقای/خانم …………… به شماره ملی …………… (که در این قرارداد “کارفرما” نامیده می‌شود)  

   آدرس: …………… تلفن: ……………

• کارمند: آقای/خانم …………… فرزند …………… به شماره ملی …………… و شماره شناسنامه …………… (که در این قرارداد “کارمند” نامیده می‌شود)  

   آدرس: …………… تلفن: ……………

• موضوع قرارداد  

این قرارداد جهت انجام کار آزمایشی در شغل …………… و بررسی توانمندی‌ها و سازگاری کارمند با شرایط کاری کارفرما منعقد می‌شود.

• مدت قرارداد  

مدت این قرارداد از تاریخ …………… لغایت …………… (حداکثر سه ماه) به عنوان دوره آزمایشی تعیین می‌گردد. پس از این مدت، در صورت رضایت طرفین، قرارداد به قرارداد دائمی یا موقت تبدیل خواهد شد.

• وظایف و مسئولیت‌های کارمند  

کارمند موظف است در طول دوره آزمایشی وظایف محوله شامل …………… را انجام دهد. شرح دقیق وظایف بر اساس نیازهای کارفرما قابل تنظیم خواهد بود.

• ساعات کاری  

ساعات کاری مطابق قوانین شرکت و با هماهنگی کارفرما از ساعت ……… الی ……… خواهد بود.

• حقوق و مزایا  

حقوق ماهانه کارمند در این دوره به مبلغ …………… ریال تعیین شده و در پایان هر ماه به وی پرداخت خواهد شد. همچنین کارمند تحت پوشش بیمه تأمین اجتماعی قرار گرفته و کارفرما موظف است حق بیمه او را مطابق قانون کار پرداخت نماید.

• مرخصی‌ها  

کارمند در طول دوره آزمایشی مشمول مرخصی‌های قانونی بوده و در صورت استفاده از مرخصی، این زمان از حقوق او کسر نخواهد شد.

• فسخ قرارداد  

این قرارداد در طول دوره آزمایشی به درخواست هر یک از طرفین (کارفرما یا کارمند) قابل فسخ است. در صورت فسخ قرارداد توسط کارفرما، حقوق و مزایای کارمند به نسبت مدت کارکرد پرداخت می‌شود. اگر کارمند قرارداد را فسخ کند، تنها حقوق روزهای کاری او پرداخت خواهد شد.

• پرداخت‌های بیمه و مزایا  

کارفرما متعهد است که تمامی حق بیمه و مزایای کارمند را تا پایان دوره آزمایشی پرداخت نماید.

• قوانین و مقررات داخلی  

کارمند موظف به رعایت کلیه قوانین، مقررات و آیین‌نامه‌های داخلی شرکت در طول دوره آزمایشی می‌باشد.

• حل اختلاف  

در صورت بروز اختلاف بین طرفین، موضوع از طریق مراجع قانونی مربوطه یا شورای حل اختلاف رسیدگی و حل‌وفصل خواهد شد.

این قرارداد در دو نسخه تنظیم و به امضای طرفین رسیده است. هر دو نسخه دارای اعتبار یکسان بوده و نزد طرفین نگهداری می‌شود.

ـ امضای کارفرما؛ نام و نام خانوادگی: ……… امضا: ………

ـ امضای کارمند؛ نام و نام خانوادگی: ……… امضا: ………

ـ تاریخ تنظیم قرارداد: ………

---

تفاوت قرارداد کار آزمایشی و موقت

قرارداد کار آزمایشی و قرارداد کار موقت دو نوع قرارداد کاری با ویژگی‌ها و شرایط متفاوت هستند که با اهداف خاصی تنظیم می‌شوند. در زیر تفاوت‌های اصلی این دو قرارداد را مشاهده می‌کنید:

هدف قرارداد

قرارداد کار آزمایشی: هدف اصلی از این نوع قرارداد، ارزیابی کارمند از نظر مهارت‌ها، توانایی‌ها و سازگاری او با محیط کاری است. این قرارداد به کارفرما اجازه می‌دهد که قبل از بستن قرارداد دائمی، عملکرد کارمند را در یک دوره کوتاه آزمایش کند.

قرارداد کار موقت: هدف قرارداد موقت، استخدام کارمند برای یک دوره مشخص یا برای انجام پروژه‌ای خاص است. پس از اتمام این دوره یا پروژه، همکاری خاتمه می‌یابد.

مدت قرارداد

قرارداد کار آزمایشی: مدت قرارداد کار آزمایشی معمولاً کوتاه و بر اساس قانون کار ایران برای کارگران ساده تا یک ماه و برای کارکنان متخصص تا سه ماه است. این مدت زمان مشخص و محدود است.

قرارداد کار موقت: مدت قرارداد موقت می‌تواند چند ماه تا چند سال باشد و به نیاز کارفرما یا پروژه بستگی دارد. در این قرارداد، مدت زمان معمولاً طولانی‌تر از دوره آزمایشی است.

امکان فسخ قرارداد

قرارداد کار آزمایشی: در دوره آزمایشی، هر دو طرف می‌توانند قرارداد را بدون دلایل خاص یا جریمه‌ای فسخ کنند. کارفرما یا کارمند به دلیل عدم تطابق با شرایط، امکان پایان همکاری را دارند.

قرارداد کار موقت: فسخ قرارداد موقت به شرایطی که در متن قرارداد قید شده است، بستگی دارد. معمولاً در صورت فسخ، ممکن است طرفین موظف به پرداخت جریمه یا جبران خسارت باشند. این نوع قرارداد برای مدت زمان معین یا پروژه خاصی تنظیم می‌شود و فسخ آن به توافق دو طرف یا شرایط خاص نیاز دارد.

حقوق و مزایا

قرارداد کار آزمایشی: کارمند در دوره آزمایشی حقوق و مزایای قانونی خود مانند بیمه و مرخصی را دریافت می‌کند، اما ممکن است برخی مزایای ویژه کارمندان دائمی به او تعلق نگیرد.

قرارداد کار موقت: کارمند موقت از حقوق و مزایای کامل مانند بیمه، مرخصی، عیدی و سنوات برخوردار است و تفاوت خاصی با کارمند دائمی از این لحاظ ندارد.

نتیجه پس از پایان قرارداد

قرارداد کار آزمایشی: در پایان دوره آزمایشی، کارفرما تصمیم می‌گیرد که آیا کارمند برای استخدام دائمی یا موقت مناسب است یا خیر. در صورت رضایت طرفین، قرارداد به قرارداد دائمی تبدیل می‌شود.

قرارداد کار موقت: با پایان مدت قرارداد، همکاری به صورت خودکار خاتمه می‌یابد. در اینجا کارفرما تصمیمی برای تبدیل قرارداد به دائمی ندارد، مگر اینکه کارمند و کارفرما توافق کنند.

تطبیق با شرایط و نیازهای کارفرما

قرارداد کار آزمایشی: با توجه به هدف این قرارداد که آزمایش سازگاری کارمند با شرکت است، شرایط قرارداد آزمایشی بیشتر بر ارزیابی عملکرد تمرکز دارد.

قرارداد کار موقت: این نوع قرارداد اغلب برای پروژه‌ها یا کارهایی که نیاز به نیروی کار موقت دارند، به کار می‌رود و شرایط قرارداد به نیاز موقت کارفرما مرتبط است.

مزایا و معایب استخدام آزمایشی

استخدام آزمایشی، روشی است که کارفرما و کارمند بتوانند همکاری خود را بدون تعهدات طولانی‌مدت آغاز کنند و مناسب بودن شرایط را برای ادامه کار بسنجند. در اینجا مزایا و معایب استخدام آزمایشی را بررسی می‌کنیم:

مزایای استخدام آزمایشی

ارزیابی عملکرد و سازگاری کارمند: کارفرما می‌تواند بدون تعهدات بلندمدت، توانایی‌ها، عملکرد و سازگاری کارمند را با فرهنگ و شرایط کاری شرکت ارزیابی کند و از تناسب او با محیط کار اطمینان حاصل کند.

کاهش ریسک‌های استخدامی: استخدام آزمایشی به کارفرما این امکان را می‌دهد که در صورت عدم رضایت از عملکرد کارمند، بدون تعهدات مالی و قانونی پیچیده همکاری را خاتمه دهد.

افزایش فرصت برای تصمیم‌گیری کارمند: این نوع استخدام به کارمند نیز این فرصت را می‌دهد که قبل از ورود به قرارداد بلندمدت، محیط کار و انتظارات کارفرما را ارزیابی کند و تصمیم بگیرد که آیا ادامه همکاری برای او مناسب است یا خیر.

افزایش کیفیت استخدام: این نوع قرارداد باعث می‌شود کارفرما با بررسی دقیق عملکرد کارمند، افراد مناسبی را برای همکاری دائمی انتخاب کند که در نتیجه بهره‌وری و کیفیت کاری افزایش می‌یابد.

پرداخت مزایای قانونی به صورت دوره‌ای: در قراردادهای آزمایشی، مزایای قانونی (مانند بیمه) باید به کارمند تعلق بگیرد که این موضوع به حفظ حقوق کارمند کمک می‌کند.

معایب استخدام آزمایشی

عدم اطمینان شغلی برای کارمند: از دید کارمند، نبود اطمینان شغلی و احتمال فسخ قرارداد ممکن است باعث ایجاد استرس کاری و بی انگیزگی شود، زیرا همواره با این احتمال روبه‌رو است که در پایان دوره آزمایشی، قرارداد تمدید نشود.

کاهش تعهدات متقابل: از آنجا که قرارداد آزمایشی تعهدات طولانی‌مدت ایجاد نمی‌کند، ممکن است کارمند به طور کامل در محیط کار تعهد نداشته باشد و کمتر درگیر پروژه‌ها و اهداف بلندمدت شرکت شود.

هزینه‌های دوباره برای استخدام: اگر در پایان دوره آزمایشی همکاری خاتمه یابد، کارفرما باید زمان و منابع جدیدی برای استخدام فرد جایگزین اختصاص دهد. این امر می‌تواند هزینه‌های استخدامی را برای شرکت افزایش دهد.

عدم تعلق برخی از مزایا: در برخی از سازمان‌ها، مزایایی مانند پاداش، ارتقا و فرصت‌های آموزشی ممکن است به کارمند آزمایشی تعلق نگیرد که این می‌تواند به نارضایتی و عدم رشد کارمند منجر شود.

ایجاد محیط نامطمئن برای سایر کارکنان: وجود کارکنان آزمایشی در سازمان ممکن است احساس عدم اطمینان را در میان دیگر کارمندان ایجاد کند و به جای ایجاد محیطی ثابت، فضایی با ثبات کمتر را به وجود آورد.

نتیجه‌گیری

قرارداد کار آزمایشی یک نوع قرارداد موقت است که به کارفرما و کارمند فرصت می‌دهد تا طی دوره‌ای کوتاه (معمولا یک تا سه ماه) عملکرد، توانایی‌ها و سازگاری کارمند با محیط کار ارزیابی شود. این نوع قرارداد، بدون تعهدات بلندمدت است و هر دو طرف امکان فسخ آسان آن را دارند. کارمند در طول دوره آزمایشی از حقوق و مزایای قانونی، از جمله بیمه برخوردار است؛ اما ممکن است برخی مزایای ویژه کارکنان دائمی به او تعلق نگیرد. این دوره برای کارمند فرصتی جهت سنجش تناسب محیط کار با انتظاراتش و برای کارفرما فرصتی برای انتخاب بهتر نیروی انسانی فراهم می‌کند.