استرس کاری چیست و چگونه می توان از آن جلوگیری کرد

استرس کاری یک واکنش فیزیولوژیکی و روان‌شناختی است به فشارها، نگرانی‌ها و نیازهای محیط کار. استرس شغلی با توجه به ظرفیت‌های کارمند یا کارگر، اثرگذاری متفاوتی بر روی آنها خواهد گذاشت. ما در این مقاله سعی کرده‌ایم به انواع استرس کاری، نشانه‌ها و تکنیک‌های کاهش استرس شغلی در کارکنان و محیط کار بپردازیم:

انواع استرس شغلی چیست؟

انواع مختلفی از استرس کاری وجود دارد که شامل موارد زیر می‌شود:

استرس زمانی (Time Stress)

این نوع استرس زمانی زمان‌بندی نامناسب کارها و وظایف را توصیف می‌کند. افراد ممکن است با تعداد زیادی از وظایف یا فشارهای زمانی مواجه شوند که باعث ایجاد استرس شده و احساس اضطراب و عجله در انجام کارها شوند.

استرس عملکردی (Performance Stress)

این نوع استرس، زمانی رخ می‌دهد که افراد از خود انتظارات بالایی داشته و ترس از شکست و عدم موفقیت را تجربه می‌کنند. ممکن است این استرس باعث کاهش اعتماد به نفس، ترس از انتقادها و احساس ناتوانی در انجام وظایف شود.

استرس روابط میان فردی (Interpersonal Stress)

این نوع استرس، وقتی به وجود می‌آید که افراد در محیط کار با مشکلات ارتباطی و اختلافات میان فردی روبرو می‌شوند. ممکن است ناسازگاری با همکاران، تعارض‌های میان فردی، یا مسائل مربوط به رهبری باعث ایجاد این نوع استرس شود.

استرس فرهنگی (Cultural Stress)

وقتی که افراد در محیط کار با فرهنگ‌ها، ارزش‌ها، یا عادات مختلفی مواجه می‌شوند که با فرهنگ و زبان آنها تفاوت دارد، ممکن است استرس فرهنگی را تجربه کنند. این نوع استرس ممکن است به علت کمبود درک و ارتباطات ناسازگار با همکاران یا سرپرستان خارجی باشد.

استرس فیزیکی (Physical Stress)

شرایط فیزیکی محیط کار، مانند سر و صدا، حرارت یا سرما، نورپردازی نامناسب و زندگی کاری نامناسب می‌تواند باعث ایجاد استرس فیزیکی در افراد شود که ممکن است به عوارضی همچون خستگی، درد عضلانی، یا مشکلات خواب منجر شود.

عوامل استرس کاری و شغلی

عوامل استرس کاری و شغلی می‌توانند از طریق محیط کار، وظایف و مسئولیت‌ها، ارتباطات انسانی، و عوامل شخصی ظاهر شوند. ترکیب مختلف این عوامل می‌تواند باعث ایجاد استرس کاری و شغلی در افراد شود که می‌تواند به مشکلات روانی و فیزیکی منجر شود و رضایت و عملکرد در کار را تحت تأثیر قرار دهد. برخی از این عوامل عبارتند از:

فشار زمانی: زمان‌بندی نامناسب کارها و وظایف می‌تواند باعث ایجاد استرس شود، به خصوص زمانی که فرد تحت فشار زمانی برای انجام وظایف پیچیده و مهم قرار می‌گیرد.

حجم کار: داشتن حجم زیادی از وظایف و مسئولیت‌ها بدون حمایت و منابع کافی می‌تواند به عواملی مهم در ایجاد استرس تبدیل شود.

فرهنگ سازمانی: فرهنگ سازمانی، ارزش‌ها، ساختارها، و رویه‌های موجود در سازمان ممکن است باعث ایجاد تنش و استرس برای کارکنان شود، به ویژه اگر با ارزش‌ها و باورهای فرد همخوانی نداشته باشد.

نقش و مسئولیت‌ها: انتظارات بالا و مسئولیت‌های زیاد بر عهده فرد می‌توانند منجر به استرس و اضطراب شوند، به خصوص زمانی که فرد حس می‌کند قدرت و کنترل کافی را برای انجام وظایف ندارد.

روابط کاری: ارتباطات ناسازگار با همکاران، مدیران، یا مشتریان می‌تواند به عواملی مهم در ایجاد استرس تبدیل شود.

فرصت‌های شغلی: عدم فرصت‌های پیشرفت، عدم ارتباط کار و پاداش مناسب و عدم شناخت ارزش کارکنان می‌تواند منجر به استرس شغلی شود.

ساختار سازمانی: ساختار سازمانی نیز می‌تواند در ایجاد استرس تاثیر گذار باشد؛ به خصوص زمانی که سازمان دارای ساختار ناپایدار، نامعین، یا بی‌ثباتی در سیاست‌ها و تصمیم‌گیری‌ها است و یکی از کارهای استرس زا می باشد.

محیط فیزیکی: شرایط فیزیکی نامناسب محیط کار می‌تواند از عوامل موثر در استرس کارمند باشد. نوع چیدمان میزهای کار، نورپردازی‌های نامناسب، حتی صندلی و جایگاه قرارگیری کارمند در محیط از جمله عواملی هستند که باعث ایجاد استرس و فشار کاری می‌شوند.

دلایل استرس کاری چیست؟

استرس کاری(work related stress) می‌تواند به عوامل مختلفی برگردد که در محیط کار ایجاد می‌شوند. برای مدیریت استرس کاری، شناخت این عوامل و ایجاد راهکارهایی بسیار مهم است. برخی از دلایل استرس کاری عبارتند از:

فشار کاری: حجم بالای کار و فرصت کوتاه برای انجام آن، باعث افزایش استرس شود. مدیریت و برنامه‌ریزی برای انجام کارها در سازمان می‌تواند به کاهش فشار کاری منجر شود.

ابهام و عدم کنترل: اگر کارمندان ندانند چه کاری را باید انجام دهند یا احساس کنند که کنترل کافی بر وضعیت کاری خود ندارند، دچار نوعی از استرس می‌شوند و امکان دارد اهمال کاری کند که این ترس رو بیشتر می کند.

روابط کاری نامناسب: مشکلاتی مانند اختلاف با همکاران، ناهماهنگی با مدیران یا سرپرستان و اشتغال در محیط کاری که باعث نارضایتی می‌شود، می‌تواند باعث استرس شود.

سازمان‌دهی ناصحیح کار: اگر در سازمان روش‌ها یا سیستم‌های مناسبی برای انجام کار وجود نداشته باشد، تولید کننده استرس و فشار کاری خواهد شد.

تغییرات در محیط کار: عواملی مانند تغییر مدیر، تغییرات در سازمان یا تغییرات در فرایندهای کاری ممکن است استرس ایجاد کنند.

نقص‌های سازمانی: اگر سازمان نتواند به درستی نیازهای کارکنان را برآورده کند، مثلا در زمینه حمایت از سلامت روانی یا ارائه حقوق و دستمزد مناسب، استرس ایجاد می‌شود.

نقص‌های شخصی: عواملی مانند ناتوانی در مدیریت زمان، عدم مهارت‌های نرم، ارتباطی، یا ناتوانی در مقابله با فشار می‌تواند منجر به ترس شود و این جز ریشه های استرس شغلی می باشد.

مسئولیت‌های بزرگ: در برخی موارد، انتظارات بالای مدیران یا مسئولیت‌های بزرگ و حتی خطیر، ممکن است بر کارکنان فشار زیادی بیاورد و ایجاد استرس کند.

تکنیک‌های مدیریت استرس کاری

تکنیک‌های مدیریت استرس و فشار کاری، می‌توانند به کاهش قابل توجه آن کمک کنند، اما ممکن است هر کدام برای افراد مختلف، نتیجه متفاوتی داشته باشد. انتخاب تکنیک‌هایی که به شخصیت و نیازهای شخصی شما بیشتر مناسب است، اهمیت زیادی دارد. تکنیک‌های مدیریت استرس کاری می‌تواند به شکل‌ها و روش‌های مختلفی انجام شود. در زیر چند تکنیک موثر برای مدیریت استرس کاری آورده شده است:

مدیریت زمان: یکی از عوامل مهم در مدیریت استرس، مدیریت زمان است. برنامه‌ریزی موثر، تعیین اولویت‌ها و استفاده از تکنیک‌های مدیریت زمان می‌تواند به کاهش استرس و جلوگیری از اهمال کاری کمک کند.

تمرین ورزشی و فعالیت‌های بدنی: ورزش و فعالیت‌های بدنی منجر به ترکیب مواد شیمیایی در بدن می‌شود که به کاهش استرس کمک می‌کند و به افزایش بهره وری کارکنان، سطح انرژی و کارایی مغز می‌انجامد.

تمرین تنفسی و مراقبه: تکنیک‌های تنفسی و مراقبه می‌توانند به کاهش استرس و احساس آرامش کمک کنند. این تمرینات می‌توانند باعث تمرکز بیشتر و کاهش اضطراب شوند.

تقویت مهارت‌های ارتباطی: بهبود مهارت‌های ارتباطی و مذاکره می‌تواند به مدیریت بهتر استرس در محیط کار کمک کند. ارتباط با همکاران و مدیران به صورت باز و صریح می‌تواند موجب کاهش ابهامات و اضطراب شود.

استفاده از تعطیلات و استراحت: استراحت مناسب و تعطیلات می‌توانند به کاهش استرس و احساس راحتی و آرامش کمک کنند. مطمئن شدن از اخذ استراحت‌های منظم و تعطیلات اجباری می‌تواند از سوختن شدن شما جلوگیری کند.

حفظ تعادل زندگی شخصی و حرفه‌ای: تلاش برای حفظ تعادل بین زندگی حرفه‌ای و زندگی شخصی می‌تواند به مدیریت استرس کمک کند. تمرکز بر زندگی خانوادگی، فعالیت‌های تفریحی و مراقبت از خود می‌تواند از افزایش استرس جلوگیری کند.

استفاده از مشاوره: از راه‌های موثر دیگر برای مدیریت استرس، استفاده از پشتیبانی و مشاوره است. صحبت با دوستان، خانواده یا روانشناس می‌تواند به افزایش احساس حمایت و کاهش استرس کمک کند و در سازمان ها منابع انسانیHR یا مدیریت منابع انسانی خیلی می تواند کمک کند تا این استرس کنترل شود.

نشانه‌های استرس شغلی چیست؟

نشانه‌های استرس شغلی ممکن است در فرد به صورت فیزیکی، عاطفی، و رفتاری ظاهر شود. در زیر چند نشانه از استرس‌های شغلی را معرفی می‌کنیم:

فیزیکی

• احساس خستگی یا خستگی مداوم.
• مشکلات خواب و بی‌خوابی.
• درد و علائم جسمی مثل سردرد، درد عضلانی، دل درد و مشکلات گوارشی.
• افزایش فشار خون یا مشکلات قلبی.

عاطفی

• اضطراب و نگرانی مداوم.
• افزایش ترس و ترس از شکست.
• افسردگی، احساس بی‌ارزشی و بی‌اعتمادی به خود.
• عصبانیت و تحریک پذیری زیاد.
• کاهش شادی و لذت از فعالیت‌های روزمره.

رفتاری

• انزوا و عدم تعامل با همکاران.
• افزایش مصرف مواد مخدر یا الکل به عنوان راهی برای فرار از استرس.
• افزایش تنش در روابط خانوادگی و اجتماعی.
• کاهش کارایی و تمرکز در کار.
• افزایش تعداد مراجعات به پزشک بدون دلیل مشخص.

پیامدهای استرس شغلی چیست؟

پیامدهای استرس شغلی می‌توانند بر فرد و همچنین بر سازمان تاثیرگذار باشند:

• افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های جسمی و روانی مانند بیماری‌های قلبی، فشار خون بالا، افسردگی و اضطراب.
• کاهش کارایی و عملکرد شغلی به دلیل افزایش خطرات خطا، تصمیم‌گیری غلط اهمال کاری و کاهش تمرکز.
• افزایش نرخ غیبت و غیبت‌های بیشتر از محل کار به دلیل بیماری‌های جسمی و روانی.
• افزایش نرخ نقصان در سازمان به دلیل استعفا و جابه‌جایی کارکنان.
• افزایش هزینه‌های بهداشتی برای سازمان به دلیل بیماری‌های جسمی و روانی کارکنان.
• کاهش رضایت شغلی و رضایت کارکنان، که ممکن است منجر به کاهش میزان انگیزه، ارتباطات نامناسب و رفتارهای مثبت در محیط کار شود.
• افزایش هزینه‌های مرتبط با جبران از دست رفتن کارکنان و تربیت کارکنان جدید.
• کاهش سطح سلامت سازمان به دلیل کاهش عملکرد، فرسودگی شغلی و افزایش نقصان.
• افزایش مسائل حقوقی و قضایی برای سازمان به دلیل نقض مقررات و استانداردهای بهداشتی و ایمنی.
• تضعیف سازمان به دلیل افزایش نارضایتی کارکنان، کاهش میزان توانایی تجاری، افزایش نرخ ترک کار و اخراج کارکنان

مزایای استرس کاری

آیا ممکن است که استرس کاری مزایایی هم داشته باشد؟! همانطور که پیشتر ذکر شد استرس و فشار کاری با در نظر گرفتن توانایی‌ها و ظرفیت‌های کارمند در محیط کار، می‌تواند منجر به زیان‌های روحی و روانی فرد و کاهش بهره‌وری او در سازمان شود. چنانچه دغدغه‌ها در محیط کار به صورت کنترل شده و در حد ظرفیت‌های کارمند باشد، در برخی مواقع ممکن است باعث افزایش تمرکز کارمند شود. 

در برخی مواقع که کارمند در مواجهه با استرس کاری، پاسخی سازگارانه و موثر دارد، می‌توان گفت او به‌نوعی دارای یک استرس مثبت است. استرس مثبت بر سلامت کلی فرد تأثیر منفی نمی‌گذارد و طول مدت آن با مدت زمان محرک هم‌زمان است. به طور مثال پاسخ استرسی که کارمند در اولین روز کاری دریافت می‌کند، یک استرس مثبت است؛ چرا که باید نسبت به کارهای جدید هشیار باشید. 

جمع‌بندی

امروزه در بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها به استرس‌های کاری کارمندی اهمیت قائل شده و برای رفع آن اقدامات متنوعی انجام می‌دهند. استرس کاری بر روان کارکنان در محیط‌های کاری اثر منفی می‌گذارد و بهره‌وری آنها را کاهش می‌دهد. از انواع مضرات افزایش استرس کاری می‌توان به: افزایش خطر ابتلا به بیماری‌ها، افزایش نرخ غیبت، افزایش هزینه‌های بهداشتی، کاهش رضایت شغلی، افزایش مسائل حقوقی و قضایی، تضعیف سازمان و … اشاره کرد.